Τέχνη

Η τέχνη της διαμαρτυρίας

Posted on 29 Δεκεμβρίου, 2008. Filed under: Διαδηλώσεις, Διανοούμενοι, Κοινωνία, Νεολαία, Τέχνη | Ετικέτες: Αναγνώσεις |

Tης Μαριας Κατσουνακη, Η Καθημερινή, 28/12/2008

«Οταν η κοινωνία είναι σε κρίση, η τέχνη τι κάνει;». Το ερώτημα, υπό μορφή διαμαρτυρίας, διατυπώθηκε από θεατές στο Μέγαρο Μουσικής, στη διάρκεια συναυλίας της ΚΟΑ. Οι νεαροί (φοιτητές μουσικών σπουδών, σημειώνουν τα ρεπορτάζ) ανήκαν σε ομάδα 50, περίπου, ατόμων, που επέλεξαν το χάπενινγκ αυτό των ερωταπαντήσεων για να δηλώσουν την παρουσία τους και τις απόψεις τους.

Το περασμένο Παρασκευο–σαββατοκύριακο και άλλα θέατρα της Αθήνας δέχτηκαν παρόμοιες επισκέψεις. Στο Εθνικό (που εγκαινίαζε τη Νέα Σκηνή) και στο «Παλλάς» οι παραστάσεις του «Ρομπέρτο Τσούκο» και της «Μήδειας» διακόπηκαν. Τα μηνύματα: «Βγείτε στους δρόμους» ή «Αφού έχετε απενεργοποιήσει τα κινητά σας, ενεργοποιήστε τη συνείδησή σας». Οι παρεμβάσεις σύντομες, οι αντιδράσεις ποικίλες. Κάποιοι δυσφορούν και το δείχνουν, άλλοι χειροκροτούν και συντάσσονται.

Η πόλη χωρισμένη σε ένα, δύο, τρία, πολλά μέτωπα. Οσες και οι απόψεις. Και είναι πολλές, διαφορετικές ή αλληλοσυμπληρούμενες. Ορισμένοι καλλιτέχνες κατανοούν, πιστεύουν όμως ότι «οι δουλειές που υπογράφουν δεν εντάσσονται στην “κοινωνία του θεάματος”», ισοδυναμούν «με ένα βιβλίο ή μια εικαστική σύνθεση». Ισχυρίζονται ότι οι διαμαρτυρόμενοι «θα μπορούσαν να επιλέξουν άλλους χώρους συμβολικά, όπως ένα Mall ή ένα Shopping Center». Στέκουν όμως και αφουγκράζονται. Συμφωνούν ότι «είμαστε ακόμη ζαλισμένοι» και οι κρίσεις μας οφείλουν να είναι προσεκτικές.

Η καταναλωτική συνείδηση των ημερών θέλει την ησυχία της. Απαιτεί να ανακτηθεί η απολεσθείσα «ποιότητα ζωής», η όποια τέλος πάντων, η καθημερινότητα που διαταράχθηκε, μας ξεβόλεψε, κλόνισε το ημερήσιο πρόγραμμα, τις απρόσκοπτες μετακινήσεις. Η διάκριση ανάμεσα σε ό,τι αποκαλούμε συλλήβδην «ποιότητα ζωής» και στην «ποιότητα της κοινωνίας» παραπέμπει στην αντιδικία ανάμεσα σε μια απολιτική και σε μια πολιτική θεώρηση των ανθρωπίνων πραγμάτων.

Από τη μία, η όχληση και η διαφωνία· έτοιμα, παγιωμένα ανακλαστικά. Από την άλλη, νέα παιδιά, φοιτητές δραματικών ή μουσικών σχολών, καθόλου «περιθωριοποιημένα στοιχεία» (για να υπάρχει και το άλλοθι του ψόγου στα ετοιμοπόλεμα ΜΜΕ) που αποσυντονίζουν το αναμενόμενο, δίνοντας το προβάδισμα στο απρόβλεπτο. Ο δημόσιος χώρος, μέσα στον οποίο οι πράξεις και οι ζωές των ανθρώπων αποκτούν νόημα, αναθερμαίνεται. Αρκεί να διαβάσουμε στις αντιδράσεις αγωνία και όχι χαβαλέ, την προτροπή «ας σταματήσουμε να σκεφτούμε» και όχι συνεχίζουμε όπως έχουμε και με ό,τι έχουμε (ή περισσεύει από τους άλλους). Αν η πολιτική προϋποθέτει δράση, συνεύρεση, συνεκτίμηση και συνοδοιπορία, τότε, μέσα από τα αναρτημένα πανό, τις διαμαρτυρίες στους «θεσμικούς» χώρους και τις άγαρμπες, έστω, προτροπές «βγείτε από τα κλουβιά σας», ίσως βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα, υπό διαμόρφωση, συλλογικότητα.

Ας μη βιαστούμε να κατηγοριοποιήσουμε τις αντιδράσεις. Δεν τις γνωρίζουμε έτσι όπως εκδηλώνονται, δεν τις έχουμε ξαναζήσει στην ίδια πυκνότητα και επανάληψη. Είναι λόγος που αρθρώνεται, αδιαμόρφωτος ίσως ακόμη (μπορεί και έτσι να παραμείνει), αλλά λόγος. Γιατί να μη σκεφτούμε ότι από τη στίλβουσα ανακύκλωση ενός παγκοσμιοποιημένου (δήθεν) μοντερνισμού, που οδήγησε σε έναν άνευ όρων και ορίων ατομικισμό, μπορούμε να επιλέξουμε μιαν άλλη συλλογικότητα; Οτι λέξεις εξορισμένες ή ακυρωμένες στα προεκλογικά μπαλκόνια, όπως «κοινή υπόθεση» ή «κοινότητα» επανενεργοποιούνται στο καθημερινό συντακτικό μας;

Η τέχνη και η καλλιτεχνική δημιουργία εμπνέονται από τις αντιφάσεις, από το ασύντακτο και ακατάτακτο. Τα ρεύματα και οι τάσεις προκύπτουν πάντα από τους ανήσυχους και «οχληρούς». Από εκείνους που μπορούν να συνταιριάσουν το «Happy Christmas» με το «Happy crisis» και το «Happy new year» με το «Happy new fear». Που μπορούν να τροφοδοτήσουν το καθιερωμένο και αναμενόμενο με χιούμορ, πικρό, ευρηματικό και εύστοχο.

Δεχόμαστε επί χρόνια αυτόν τον σπάνιο συνδυασμό χυδαιότητας, ημιμάθειας, ανοησίας και ιδιοτέλειας, που εκπέμπει το άναρχο τοπίο της ιδιωτικής τηλεόρασης. Με τη συνενοχή της πολιτικής εξουσίας. Τώρα, εισπράττουμε τις «απαντήσεις». Ας μην τις αποκλείσουμε πριν τις αποδελτιώσουμε, γιατί έχουν τις ρίζες τους στο μέλλον.