1989 – 2009, από κρίση σε κρίση
- Tου Νικου Κωνστανταρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 08/11/2009
Οταν κατέρρεε το Σιδηρούν Παραπέτασμα το 1989, η Ελλάδα ζούσε τη δική της κοσμογονία. Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Ιούλιο, είχε σχηματιστεί στην Αθήνα κυβέρνηση από τη Νέα Δημοκρατία και τον Συνασπισμό των αριστερών κομμάτων, 40 χρόνια μετά την ήττα της Αριστεράς στον εμφύλιο πόλεμο. Σήμερα αυτή η συνεργασία αξιολογείται κυρίως για την αποτυχημένη απόπειρα πολιτικής εξόντωσης του Ανδρέα Παπανδρέου,, ενώ υποτιμάμε την πολιτική σημασία του οριστικού τέλους των ιδεολογικών διαφορών στην Ελλάδα. Είτε ήταν προϊόν εκλογικού αδιεξόδου είτε ευκαιριακή απόπειρα διάλυσης του ΠΑΣΟΚ, η βραχύβια κυβέρνηση συνασπισμού του 1989 άλλαξε την Ελλάδα – τη χρονιά που ο κόσμος όλος άλλαξε.
Η πτώση του σοβιετικού μπλοκ σηματοδότησε και μια σειρά εξελίξεων που είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια της ελληνικής επιρροής στην περιοχή. Εκεί που η Ελλάδα ήταν η μόνη βαλκανική χώρα που ήταν μέλος και της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ΝΑΤΟ, σήμερα είναι απλώς άλλο ένα μέλος των δύο οργανισμών, καθώς οι περισσότεροι γείτονές μας έχουν γίνει μέλη της Ε. Ε. και του ΝΑΤΟ ή βρίσκονται σε ενταξιακή πορεία. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας ανάγκασε την Ελλάδα να εμπλακεί σε μια απέλπιδα προσπάθεια να προστατεύσει την ιστορία και το όνομα της Μακεδονίας. Αντί να μπορέσει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην περιοχή, έγινε μέρος του βαλκανικού προβλήματος και ικέτις της (απρόθυμης) στήριξης των εταίρων της. Εκεί που η Ελλάδα ήταν στυλοβάτης της Δυτικής Συμμαχίας εναντίον του κομμουνισμού, έφυγαν οι αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις (εκτός της Σούδας, στην Κρήτη). Την ίδια ώρα, η Τουρκία απέκτησε τεράστια σημασία λόγω της ενεργού εμπλοκής της στην Κεντρική Ασία, τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή – περιοχές απ’ όπου η Ελλάδα απουσίαζε εντελώς.
Στο ρευστό γεωστρατηγικό πεδίο, η Ελλάδα συνεχώς έχανε επιρροή και ευκαιρίες. Στο εσωτερικό, η σκληρή πολιτική αναμέτρηση που προηγήθηκε της πτώσης του ΠΑΣΟΚ το 1989 και η αναποφασιστικότητα των δύο κυβερνήσεων συνασπισμού που ακολούθησαν (η δεύτερη ήταν «οικουμενική», με συμμετοχή του ΠΑΣΟΚ) κλόνισαν την οικονομία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλοι οργανισμοί, καθώς και Ελληνες αναλυτές, προειδοποιούσαν ότι χωρίς ριζικές μεταρρυθμίσεις η Ελλάδα κινδύνευε. Τότε, το δημόσιο έλλειμμα ήταν 14,5% του ΑΕΠ, το δημόσιο χρέος 69,9% του ΑΕΠ και ο ρυθμός ανάπτυξης 3,8% του ΑΕΠ. Είκοσι χρόνια μετά, το έλλειμμα υπολογίζεται στο 12,5% του ΑΕΠ, το χρέος στο 112,6% και η ανάπτυξη στο -1,1% του ΑΕΠ.
Η οικονομία της Ελλάδας το 1989, όπως και το 2009, ήταν στα όριά της. Πώς άντεξε, όμως, άλλα 20 χρόνια, για να βρίσκεται σε παρόμοιο σημείο σήμερα; Τρία πράγματα την έσωσαν: οι έντονες διπλωματικές προσπάθειες της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση απέφεραν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ για επιδοτήσεις και έργα υποδομής· οι επίπονες πολιτικές λιτότητας των κυβερνήσεων μετά το 1989 και οι θυσίες των πολιτών επέτρεψαν στην Ελλάδα να ενταχθεί στο ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα, με αποτέλεσμα την κατακόρυφη πτώση των επιτοκίων και την απογείωση του δανεισμού και της ιδιωτικής κατανάλωσης· τέλος, η εισροή περίπου 1 εκατομμυρίου μεταναστών. Ο τρίτος παράγοντας ήταν άμεσο και απρόβλεπτο αποτέλεσμα της πτώσης του ανατολικού μπλοκ. Παρ’ όλες τις αρχικές κοινωνικές τριβές, η μετανάστευση έσωσε την ελληνική οικονομία: επέτρεψε και στους δύο γονείς σε κάθε σπίτι να εργάζονται, αφού μετανάστριες φρόντιζαν πια τα παιδιά και τους παππούδες· ξένοι εργάτες ανέλαβαν τις γεωργικές εργασίες· οι κατασκευές (από σπίτια έως ολυμπιακά έργα) βασίστηκαν σε μετανάστες· τα ασφαλιστικά ταμεία εμπλουτίστηκαν με απρόσμενους πόρους. Σήμερα, τα λεφτά από την Ε. Ε. τελειώνουν και τα φθηνά δάνεια οδήγησαν σε υπερχρέωση και σε προσωπικά και κοινωνικά αδιέξοδα. Οι μετανάστες, όμως, είναι εδώ και αποτελούν πλέον δυναμικό κομμάτι της οικονομίας. Το 1989 άλλαξε τον κόσμο μας. Δεν τον έκανε πιο εύκολο, αλλά μαζί με τα προβλήματα μάς έφερε και ευκαιρίες. Κοιτάζοντας πίσω, βλέπουμε πού πετύχαμε και πού χάσαμε. Το 2009 δεν αναμένουμε την πτώση του κομμουνισμού – ζούμε τον κλονισμό του καπιταλισμού. Η παγκόσμια κρίση κάνει τα δικά μας προβλήματα πιο δύσκολα από ποτέ. Αλλά, όπως έδειξε το 1989, με σκληρή δουλειά και με τύχη θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε – από κρίση σε κρίση.
ΑΠΟΨΕΙΣ 
Σχολιάστε